Nemrut Dağı Milli Parkı

Doğu-Batı Medeniyetinin, 2150 m. yükseklikte muhteşem bir piramitteki kesişme noktası, dünyanın sekizinci harikası Nemrut. Yüksekliği on metreyi bulan büyüleyici heykelleriyle, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, Unesco Dünya Kültür Mirasında yer almaktadır. İki bin yıldır güneşin doğuşunu ve batışını 2150 m. yükseklikte izleyen dev heykellerin sırrının çözülmesi için Kommagene Uygarlığı‘ nın keşfine gitmek gerekir.
Osmanlı İmparatorluğu’ nda askeri danışman olarak görev yapan ve tarihi eserlere ilgi duyan Alman subay Helmut Von Moltke, 1838′ de bölgedeki araştırmaları sırasında bölgedeki tarihi kalıntılar hakkında bilgi verdiği “Türkiye’ deki Durum ve Olaylar Hakkında Mektuplar” adlı kitabında nedense Nemrut Dağı‘ ndaki heykellerden söz etmemiştir. Nemrut Dağı‘ nın zirvesindeki eserlerden ilk söz eden ve bunların Asurlular‘ dan kalma olduğunu tahmin eden, 1881′ de Diyarbakır’ da yol yapım işlerinde görevli Alman Mühendis Karl Sester‘ dir. Sester‘ in verdiği bilgiler doğrultusunda Kraliyet Akademisi tarafından araştırma yapmak üzere bölgeye gönderilen genç bilim adamı Otto Punchtein başkanlığındaki ekip, Nemrut Dağı‘ nın tepesindeki tümülüs ve tümülüsün doğu ve batı yanlarında oluşturulmuş teraslar üzerindeki devasa heykeller ve çeşitli kabartmalardan oluşan eserler üzerinde çalışır.
Uzun çalışmalar sonunda Grekçe yazılı kitabeyi çözen Punchstein, bu eserlerin Kommagene Uygarlığı‘ na ait olduğunu ve Kommagene Kralı 1. Antiochos tarafından yaptırıldığını keşfeder. Antiochos‘ un ağzından yazılan kitabe, Nemrud Dağı‘ nın sırrını ve Antiochos‘ un yasalarını içermektedir.
Daha sonra Alman Mühendis Karl Humann ve İstanbul Arkeoloji Müzesi’ nin kurucusu Osman Hamdi Bey‘ in de katıldığı Nemrut Dağı çalışmaları 1953′ ten 80′ li yıllara kadar Amerika’ lı Arkeolog Theresa Goell ve Friedrich Karl Dörner ve 1986 yılından itibaren, Dörner‘ in öğrencisi Sencer Şahin tarafından sürdürülmüştür.

Kommagene Uygarlığı‘ nın ortaya çıkmasını sağlayan kazılar, Nemrut Dağı‘ ndan başka Arsameia, Samsat ve Fırat Havzası’ nda gerçekleştirilmiştir. Bölgede yapılan kazılarda ortaya çıkartılan taşınabilir eserler müzelerde, geri kalanları da Milli Park Alanı içerisinde korumaya alınmıştır.
Kommagene Krallığı
Yunanca “Genler Topluluğu” anlamına gelen Kommagene, ismiyle bağdaşırcasına, Grek ve Pers Uygarlıkları’ nın
inanç, kültür ve geleneklerinin bütünleştiği güçlü bir krallıktır.
Toros Dağları’ ndaki çeşitli yolların birleştiği noktada bulunan antik Kommagene Krallığı,
Suriye’ in Kuzeyi, Hatay Pınarbaşı, Kuzey Toroslar ve doğuda Fırat
Nehri’ nin çevrelediği verimli topraklarda yer almıştır. Tarıma ve
hayvancılığa elverişli ve ekonomik önemi yüksek sedir ağacı ormanlarını
barındıran Kommagene topraklarının, ilk çağlardan beri yerleşim
alanı olarak kullanıldığı civardaki mağara ve arkeolojik buluntulardan
anlaşılmaktadır.
İ.Ö. 2000 yılının ortalarında Hitit İmparatorluğu’ nun egemenliği altına girdiği tahmin edilen Kommagene yöresi’nde Kommagene Krallığı‘ nın öncesi kabul edilen Kummuh Krallığı‘ nın olduğu ve Kummuh‘ un İ.Ö. 711′ lerde Asurlular, İ.Ö. 605 ‘te de Babilliler tarafından fethedildiği anlaşılmaktadır. İ.Ö. 6. Yüzyılın sonlarına doğru Kommagene toprakları Pers İmparatorluğu’ nun eline geçmiştir. İ.Ö. 323′ te Kommagene Bölgesinin idaresi Grek-Makedon yöneticilerin eline geçmiştir.
Antik dünyanın küçük ancak güçlü ülkesi Kommagene, baba tarafı Pers Kralları’ ndan “Krallar Kralı olarak anılan Darius‘
a ile, anne tarafı Makedonya Hükümdarı Büyük İskender ile akraba olan
bir prensin oğlu Mithridates Kallinikos tarafından, İ.Ö. 109 yılında
bağımsız bir krallık olarak kurulmuştur.

Farklı topluluklardan meydana gelen ve ayrı inanç ve kültürlere sahip Kommagene‘ liler arasındaki birliği sağlamak konusunda büyük başarı sağlayan Mithridates Kallinikos,
tanrılarla olan bağını kuvvetlendireceği ve böylece ulusunu barış
içerisinde yaşatacağı inancıyla ülkesinin çeşitli yerlerinde tapınaklar
yaptırmıştır.
Nemrut Dağı ve iki Arsameia şehrindeki kült yapılarıyla Kommagene Kralları‘nın en ünlüsü olan 1. Antiochos devri (İ.Ö. 69-38) krallığın en müreffeh dönemdir. Kendi mezarını Nemrut Dağı‘ nın zirvesine, babası Mithridates 1. Kallinikos‘ un mezarını ise Arsameia‘ da Eski Kahta Çayının kenarına yaptıran 1. Antiochos, krallığını ekonomik ve kültürel yönden en üst seviyeye çıkartmıştır. 1. Antiochos‘ tan sonra Kommagene Krallığı‘nın parlak dönemleri, halefleri tarafından devam ettirilemez ve İ.S. 29 yılından itibaren Kommagene Kralları Roma tarafından atanır. İ.S. 72′ de Romalılar’ ın Kommagene‘ yi istila etmesiyle 200 yıllık krallığın bağımsızlığı tamamen sona erer ve bu tarihten sonra Kommagene toprakları Suriye’ nin parçası olarak tarihteki yerini alır.

Nemrut Dağı Tümbülüsü
Nemrut Dağı, Adıyaman’ ın 86 km. doğusunda Kahta ilçesinin
Karadut köyünde, dünyanın sekizinci harikası olarak tanınan, tepesinde
küçük kırma taşların yığılmasıyla oluşturulmuş konik bir tümülüsün bulunduğu, 2150 m. yükseklikte, görkemli bir kültür ve turizm merkezidir. İ.Ö. 1. Yüzyıla tarihlenen ve orijinali 55 m. olan tümülüsün bugünkü yüksekliği 50 m., çapı 150 metredir. Gündoğumu ve günbatımının tüm ihtişamıyla izlenebildiği bu tepede, Kommagene Kralı 1. Antiochos kendisi için görkemli bir anıt mezar, mezar odasının üzerine kırma taşlardan oluşan bir tümülüs ve tümülüsün üç tarafını çevreleyen kutsal alanlar inşa ettirmiştir. Tümülüs, Kral 1. Antiochos‘ un şerefine tertiplenen törenlere mahsus 3 terasla çevrilidir.

Doğu, batı ve kuzey terasları olarak adlandırılan bu alanlardan
doğu ve batı teraslarda; sıra halinde dizilmiş blok halinde 8 yontma
taşın üst üste oturtulmasıyla oluşturulan 8-10 metre yüksekliğinde
muhteşem heykeller, kabartmalar ve yazıtlar bulunmaktadır. Heykeller,
bir aslan ve bir kartal heykeliyle başlar ve aynı düzende son bulur.
Hayvanların kralı olan aslan yeryüzündeki gücü, tanrıların habercisi
olan kartal ise göksel gücü sembolize eder. Heykeller her iki tarafta
da şu şekilde sıralanmıştır:
Kral 1. Antiochos (Theos); Fortuna (Theichye-Kommagene-Tanrıça) Zeus (Oromasdes); Apollo (Mithras-Helios-Hermes), Herakles (Ares-Artagnes).
Kült yazıtlarında anne tarafından Büyük İskender’ den (Yunan-Makedonya)
baba tarafından ise, Darieos’ dan (Pers) geldiğini ifade eden Antiochos, atalarından gelen bu etnik farklılığı birleştirerek, kültür zenginliği haline dönüştürmenin göstergesi olarak tanrı heykellerinin yüzünü doğuya ve batıya çevirmiştir. Zaten tanrı heykellerinin isimleri de hem Grek, hem de Pers dili ile ifade edilmiştir.
Doğu Terası
Kommagene ülkesinde güneşin doğuşunu ilk gören yer olan doğu terasına sert kayalardan oyulmuş merdivenli yollardan çıkılır. Doğu terası; tanrılar galerisi, atalar galerisi ve sunaktan oluşur. Tanrılar galerisindeki devasa tanrı heykelleri anıt mezara sırtını dönmüş biçimde sıralanmıştır.

Tanrılar galerisinin 5 heykelinden biri olan Antiochos, güney uçta ilk sırada yer almaktadır. Kendisini tanrılarla aynı kategoride gören Antiochos heykelini bu sıralamaya dahil etmiştir. 2. Heykel Kommagene-Fortuna Latincede şans, uğur, bereket anlamındadır. Heykeller arasında en uzun olan 3. Heykel Zeus-Oromasdes, Tanrılar tanrısı Kronos‘ un oğlu, baş tanrı ve gökler hakimidir. 4. Heykel Apollon-Mithras, Anadolu mitolojisinde baş tanrı Zeus‘ un oğlu olup ışık ve güneş tanrısıdır. Kuvvet ve kudretin sembolü olan Herakles Anadolu’ da Herkül adıyla anılır.
Heykellerin her iki yanında içte yer alan göksel gücün temsilcisi
kartal ve yanında duran aslan daima tanrıların ve kralların yanında
onlara bekçilik etmektedir.
Kuzey Terası
Burası batı ve doğu teraslarını birbirine bağlayan 100 metre
uzunluğunda bir tören yoludur. 80 metre uzunluğunda tamamlanmamış stel
kaideleri bulunur.
Batı Terası

Muhteşem bir gün batımının izlenebildiği , Doğu terasına benzer şekilde yapılmış batı terasında, tanrılar galerisindeki heykel sıralaması ve heykellerin arkasındaki kült yazısı bazı detaylar hariç aynıdır. Doğu terasından farklı olarak, tanrılar galerisinin kuzey ucunda, dördünde Kral Antiochos‘
un tanrılarla selamlaşması, diğerinde aslan figürü bulunan, kumtaşından
yapılmış 5 kabartma (rölyef) bulunmaktadır. Aslan horoskop olarak
bilinen kabartma, 25000 yılda bir meydana gelen astrolojik bir olayın
sembolize edilmiş halidir.
Doğu ve Batı terasın her ikisinde de tanrı heykellerinin tahtlarını oluşturan taş blokların arkasında Grek harfleriyle yazılmış 237 satırlık uzun bir kült yazıtı Nomos bulunmaktadır.